กริ่งตั๊กแตน บัวฟองมัน ยุคต้น

พระกริ่งเขมร มีแหล่งกำเนิดที่ประเทศกัมพูชา อายุการสร้างในราวพุทธศตวรรษที่ 16 สมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 7 ซึ่งเขมรได้รับเอาอิทธิพลของพุทธศาสนาลัทธิมหายานและศาสนาพราหมณ์เข้ามา จึงริเริ่มจัดสร้าง ‘พระกริ่ง’ จากเค้าเรื่องใน ‘สมณาวตาร’ ความเชื่อของศาสนาพราหมณ์ โดยจำลองเป็นรูปสมมุติของพระนารายณ์อวตารปางหนึ่งที่ลงมาช่วยเหลือมนุษย์ในยามที่เกิดยุคเข็ญ ด้วยความที่เค้าพระพักตร์ออกไปทางเขมร จึงขนานนามว่า "พระกริ่งเขมร" นอกจากนี้ยังไปคล้ายกับแมลงชนิดหนึ่งคือ ‘ตั๊กแตน’ จึงเรียกกันอีกชื่อหนึ่งว่า "พระกริ่งหน้าตั๊กแตน" ซึ่งมีการจัดสร้างต่อกันมาในหลายยุคหลายสมัย ที่มีค่านิยมสูงจะเป็น "ยุคต้น" ที่มีการสร้างมาราวๆ 700-800 ปีขึ้นไป เนื้อองค์พระจะเป็นเนื้อสัมฤทธิ์ บางองค์ที่แก่เงินมากๆ จะมีสนิมขึ้นจนเนื้อกลับเป็นสีดำ โดยมีสนิมหยกกับสนิมแดงขึ้นอยู่โดยทั่วไป และเนื่องจากเป็นพระที่บรรจุกรุเป็นเวลานาน ถ้าไม่ผ่านการขัดล้างอย่างหนัก ก็จะมีผิวดินขี้กรุติดแน่นตามซอกลึกๆ ขององค์พระ รวมทั้งคราบเบ้าผิวไฟที่เห็นอยู่ใต้ผิวลงไปอีกชั้นหนึ่ง วิธีการสร้างก็แตกต่างจากพระกริ่งอื่นๆ คือใช้กรรมวิธีการสร้างแบบหล่อโบราณ และเป็นการปั้นพิมพ์ทีละองค์ แล้วจึงใช้ดินขี้วัวพอก ซึ่งถือเป็นข้อสังเกตสำคัญ ถ้านำพระกริ่งสององค์มาเปรียบแล้วเหมือนกันทุกอย่าง แสดงว่าต้องเก๊องค์หนึ่งหรือไม่ก็เก๊ทั้งสององค์ ลักษณะการบรรจุกริ่งก็เป็นแบบกริ่งในตัว แต่รุ่นหลังๆ จะใช้วิธีบรรจุเม็ดกริ่งแบบในตัวมากกว่าเพราะกรรมวิธีสะดวกกว่า พุทธลักษณะโดยทั่วไปที่เหมือนกันคือ องค์พระประทับนั่งเหนืออาสนะฐานบัว 2 ชั้น พระเศียรค่อนข้างกลม เม็ดพระศกเป็นตุ่มนูนวางเรียงปกคลุมลงมาด้านหน้ามาก พระนาสิกยื่นออกมามาก พระเนตรเป็นตอกเป็นเส้นลึกเฉียงขึ้นไปทางด้านบนแบบตาจีน ไม่ปรากฏลายละเอียดแสดงถึงพระโอษฐ์ และพระขนงพระกรรณลักษณะเป็นเส้นวางแปะอยู่บนเม็ดพระศกและยาวลงมาจรดพระอังสา พระศอมีสร้อยลูกประคำที่ค่อนข้างใหญ่ เป็นเม็ดกลมบ้าง ตุ่มแหลมบ้าง ซึ่งเป็นเอกลักษณ์สำคัญประการหนึ่ง เนื่องจากเป็นการสร้างแบบปั้นหุ่นเทียนที่ละองค์ องค์พระจึงมีขนาดใหญ่เล็กแตกต่างกันไปไม่มากก็น้อย และมีพุทธลักษณะไม่เหมือนกันเป๊ะ เช่น การวางพระหัตถ์ ก็มีทั้งปางสมาธิ ปางมารวิชัย และปางมารวิชัยกลับด้าน (ปางสะดุ้งกลับ), การถือของในพระหัตถ์ ก็มีจะทั้งแบบไม่ถืออะไรเลย ถือดอกบัวบ้าง ถือหม้อน้ำมนต์บ้าง ถือหอยสังข์บ้าง ฯลฯ, ตามคตินิยมของผู้สร้างส่วนมากจะถือดอกบัว ซึ่งโดยส่วนใหญ่จะประทับนั่งสมาธิเพชร อยู่เหนือวัชรอาสน์ยกเป็นฐานสูงสองชั้น ความโดดเด่นอีกประการ คือ ที่เม็ดพระศก ลูกประคำ หรือเม็ดบัวที่ฐานนั้น จะเป็นแบบเม็ดปั้นจนเป็นก้อนกลมนูนขึ้นมาอย่างชัดเจน ส่วนที่ใต้ฐานจะมียันต์ ‘โอม’ ที่มีลักษณะคล้ายกับเลขหนึ่งไทย (๑) ลักษณะการปั้นเป็นเส้นแบบขนมจีนและขดวางลงไปที่หุ่นเทียน มีความหมายถึงคำว่า "โอม" บางองค์เป็นฐานเรียบๆ ไม่มีสัญลักษณ์ใดๆ ก็มี ฐานบัวก็จะมีลักษณะแตกต่างกัน อันเป็นการแบ่งแยกเป็นพิมพ์ต่างๆ พิมพ์ที่ได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย มีอาทิ - พิมพ์บัวฟองมัน มีเอกลักษณ์คือ ที่ฐานบัวด้านหน้าจะพบบัวฟองมันปรากฏอยู่ ส่วนทางด้านหลังอาจเป็นบัวขีด หรือบัวฟันปลาผสมอยู่ก็เป็นได้ - พิมพ์บัวตุ่ม บัวย้อย บัวที่ฐานด้านหน้า แทนที่จะเป็น ‘บัวฟองมัน’ กลับเป็นตุ่มกลมเล็กๆ เรียงรายตั้งแต่ 7-9 เม็ด เรียกว่า "บัวตุ่ม" ส่วน "บัวย้อย" นั้น หมายถึง บัวตุ่มเม็ดริมทั้งสองข้างจะมีบัวตุ่มอีกดอกหนึ่งห้อยย้อยลงมาเพิ่มเติม - พิมพ์บัวเม็ดมะยม จะเหมือนกับ ‘พิมพ์บัวตุ่ม บัวย้อย’ ทุกประการ แต่ที่เม็ดบัวตุ่มและบัวย้อย จะมีรอยบากลึกเป็นรูปกากบาททุกดอก ส่วนด้านหลังอาจเป็นบัวฟันปลา บัวขีด หรือบัวประเภทอื่นก็ได้ (บัวฟองมันหายากที่สุด)